KANSER DAN "TUMOUR MARKERS"

Salah satu ciri-ciri kanser adalah kemampuannya untuk membiak dengan cepat. Setiap sel adalah seperti kilang yang berkemampuan untuk menghasilkan produk-produk tertentu yang kebanyakannya adalah protein. Jika sel tersebut bertukar menjadi kanser dan membiak dengan cepat, protein-protein ini juga akan dihasilkan dengan banyak. Ada juga produk-produk ini di dalam bentuk hormon dan ada yang diperbuat daripada makronutrien yang lain. 

Perkataan tumour merujuk kepada ketumbuhan dan marker bermaksud petunjuk. Tumour markers adalah bahan yang dihasilkan oleh sel-sel kanser dalam kuantiti yang lebih banyak daripada sel-sel yang normal. Bahan-bahan ini kebanyakannya adalah protein. Kebelakangan ini ahli sains mendapati bukan sahaja protein yang boleh berperanan sebagai ”tumour markers” tetapi juga reseptor hormon, corak ekpresi gen dan kelainan molekul DNA yang terdapat di dalam sel kanser. Sehingga hari ini terdapat lebih daripada 30 jenis tumour markers.

Disebabkan pengetahuan yang masih terhad tentang sifat banyak jenis kanser, tidak semua kanser mempunyai tumour markers. Berkemungkinan ianya belum lagi ditemui. Di samping itu, belum ada lagi satu tumour markers yang spesifik untuk satu jenis kanser sebaliknya satu tumour markers boleh dihasilkan oleh lebih daripada satu jenis kanser.Terdapat juga pesakit yang mempunyai kanser yang sama tetapi jenis tumour markers yang berbeza. Jenis tumour markers yang dihasilkan akan diketahui apabila ujian darah dan lain-lain cecair badan dilakukan sebelum rawatan kanser diberikan. 

Tumour marker boleh diukur di dalam sampel darah, air kencing, cecair badan dan juga tisu kanser yang diambil. Kuantiti tumour marker akan menentukan berapa banyak ataupun besarnya kanser yang wujud di dalam badan seseorang pesakit. Jadi tumour markers boleh digunakan untuk membantu mengesan kanser, memantau rawatan yang diberikan dan mengesan kanser yang berulang. 

FUNGSI TUMOUR MARKERS

1. Tumour markers boleh digunakan sebagai ujian saringan mengesan kanser bersama dengan ujian2 lain. Ia boleh juga digunakan untuk membuat ramalan samada ketumbuhan yang dialami itu masih di peringkat bukan kanser, prakanser ataupun kanser. Ini boleh membantu pakar melakukan intervensi untuk mencegah kanser.

2. Tumour markers tidak boleh mengesahkan penyakit kanser tetapi ia boleh membantu bersama2 dengan ujian lain untuk mengesan kanser. Penyakit kanser disahkan melalui ujian biopsi dan pemeriksaan makmal oleh pakar patologi. 

3. Tumour marker juga kadangkala boleh menjadi petunjuk kepada tahap keganasan dan juga risiko sesuatu kanser.Tumour markers selalunya diukur sebelum rawatan dan semasa rawatan susulan dijalankan sehinggalah pesakit sembuh sepenuhnya. Jadi ia digunakan untuk memantau keberkesanan rawatan dan perkembangan penyakit kanser selepas rawatan. 

4. Kandungan tumour markers boleh juga dijadikan petunjuk untuk meramal sejauh mana berkesannya rawatan yang akan diberikan dan apakah keberangkalian pesakit akan mengalami kanser berulang ataupun pesakit akan sembuh selepas rawatan.

Walaupun tumour marker adalah salah satu ujian yang penting untuk dijalankan, ianya belum mencukupi untuk memantau pesakit jika digunakan secara bersendirian. Pesakit perlu diperiksa dan menjalani ujian-ujian lain termasuk ujian pengimejan seperti Ultrasound, CT scan, MRI ataupun PET scan.

PESAKIT PERLU TAHU TENTANG TUMOUR MARKERS MEREKA

Setiap pesakit perlu mengetahui adakah kanser mereka mempunyai tumour markers dan jika ada, mereka perlu mengetahui nilai kandungannya semasa rawatan susulan. Bertanyalah kepada pakar ataupun doktor yang merawat tentang kandungan tumour marker. 

TUMOUR MARKERS TIDAK SPESIFIK

Perlu diingat bahawa tumour markers ini juga dihasilkan oleh sel-sel yang normal dan penyakit-penyakit lain yang bukan kanser, jadi jangan panik apabila kandungannya tinggi. Contohnya CA125 yang sering-kali tinggi kandungannya di dalam darah pesakit kanser ovari, tetapi ia juga boleh meningkat dalam darah seorang wanita yang hamil, wanita yang sedang datang haid dan mengalami penyakit endometriosis (bukan kanser). Dapatkan nasihat pakar kanser dan jangan membuat keputusan sendiri untuk melakukan ujian tumour markers.

CONTOH TUMOUR MARKERS

Kaedah penilaian tumour markers adalah lebih tepat jika ianya dinilai berdasarkan kepada trend iaitu corak penurunan atau peningkatan yang diperolehi melalui beberapa siri ujian yang dilakukan. Satu bacaan sahaja kurang membantu. Pakar kanser akan menentukan jarak masa antara satu ujian dengan ujian yang seterusnya. Ianya tidak boleh dilakukan terlalu kerap ataupun jarak masa yang terlalu panjang.

Berikut adalah sebahagian daripada tumour markers dan juga kanser-kanser yang menghasilkannya (rujuk juga imej di bawah):

1. CA125 (Kanser ovari).

2. CA19-9 (Kanser pankreas, kanser pundi hempedu, kanser perut, sebahagian kanser ovari).

3. CEA (Kanser usus besar).

4. AFP (Kanser hati, kanser ovari jenis germ cell, kanser kelenjar testis).

5. Beta HCG (Koriokarsinoma dan kanser sel germa).

6. Thyroglobulin (Kanser tiroid).

7. HE4 (Kanser ovari).

8. Lactate dehydrogenase (limfoma, leukemia, melanoma dan lain-lain).

9. Prostate-specific antigen (PCA) (Kanser prostat).

10. BRCA 1 dan 2 gene mutation (Kanser payudara, kanser ovari)

11. Neuron-specific enolase (Kanser paru-paru, neuroblastoma)

12. CA15-3/CA27.29 (Kanser payudara)

13. Beta-2-microglobulin (Multiple myeloma, chronic lymphocytic leukemia, limfoma)

14. Chromosomes 3,7,17, 9p21 (Kanser pundi kencing)

15. Oetrogen/Progesterone receptor (Kanser payudara, kanser endometrium)

16. HER2/neu gene amplification (kanser payudara, kanser perut)

KELEMAHAN/LIMITASI TUMOUR MARKERS

Terdapat beberapa kelemahan tumour markers, di antaranya adalah:

1. Terdapat kanser yang tidak diketahui ataupun tidak mempunyai tumour markers

2. Setengah tumour markers hanya dapat dikesan di dalam darah apabila sel2 kanser sudah cukup banyak. Maksudnya, tumour marker jenis ini tidak dapat membantu mengesan kanser di peringkat yang sangat awal.

3. Seperti yang telah dinyatakan, tumour marker tidak spesifik kerana terdapat keadaan2 lain yang boleh meningkatkan kandungannya di dalam darah.

4. Terdapat keadaan di mana kandungan tumour markers ini naik turun tanpa dapat diketahui puncanya.

5. Ketepatan ujian tumour markers berbeza2 dan kadangkala bergantung juga kepada teknik dan makmal yang melakukannya. Ralat boleh berlaku semasa makmal mengukur kandungan tumour markers. Ujian tambahan mumgkin perlu dilakukan untuk menentukan punca ralat ataupun nilai yang tidak menggambarkan keadaan sebenar. Apabila tumour markers dikesan meningkat sedangkan pesakit masih kekal sihat ianya dikenali sebagai "false positive". Manakala "false negative" adalah nilai yang normal tetapi hakikatnya kanser sedang aktif.

PESANAN UNTUK PESAKIT KANSER

Pesakit kanser yang bijak adalah pesakit yang mengambil tahu perkembangan diri mereka dan mengambil initiatif untuk mengetahui dengan lebih mendalam tentang penyakit kanser yang mereka hidapi. Saya seringkali bertemu dengan pesakit yang tidak tahu banyak perkara tentang penyakit dan rawatan yang telah mereka lalui sehingga mereka tidak mampu  membuat keputusan untuk diri mereka sendiri. Tumour marker adalah salah satu pengetahuan yang perlu dimiliki oleh pesakit kanser. Ujian tumour markers dilakukan secara bersiri dalam jarakmasa tertentu kerana pakar kanser ingin melihat trendnya, jadi satu bacaan  tidak memadai. Jangan panik dan terlalu risau jika satu bacaan sahaja meningkat, dengar penjelasan dan nasihat pakar kanser. Patuhi nasihat pakar kanser untuk melakukan ujian tumour markers.

Dato' Dr Rushdan Noor

28hb Jan 2023

SAH, SEL KANSER LEBIH TAKUT KEPADA ASID DAN SUKA KEPADA ALKALI

 

Ahli sains telah lama menemui salah satu ciri sel kanser yang berbeza dengan sel normal iaitu pH di dalam sel kanser lebih  beralkali dengan pH > 7.2. Manakala pH di luar pula adalah 6.7-7.1. Dalam keadaan beralkali ini, sel kanser lebih cepat membiak dan lebih ganas. Jadi sel kanser TIDAK SUKA ASID.

Sel kanser lebih beralkali sebab berlakunya metabolisma dan juga pengangkutan protein2 tertentu yang berasid keluar daripada sel. Maka ahli sains sedang mengkaji bagaimana boleh menghasilkan ubat anti kanser untuk menganggu proses pengangkutan ini agar sel kanser menjadi lebih berasid dan mati. Ubat tersebut belum dihasilkan dan kajian ke atas haiwan sedang dilakukan. Kita masih jauh untuk menemui kaedah rawatan kanser yang menggunakan pendekatan ini.

Kesimpulannya SEL KANSER SUKA KEPADA ALKALI dan TAKUT KEPADA ASID. Kalau hendak mematikan sel kanser, ahli sains perlu mencari ubat khusus yang boleh menjadikan sel kanser lebih berasid. Tanggapan bahawa minum air beralkali boleh mencegah dan merawat kanser bukan saja satu mitos tetapi bertentangan dengan kefahaman tentang ciri2 sel kanser dan asas keseimbangan asid-alkali tubuh badan manusia.

Dato' Dr.Rushdan Noor 

Pakar Ginekologi Onkologi

Persi E, Frigola MD, Damaghi M, et al. Systems analysis of intracellular pH vulnerabilities for cancer therapy. Nature Communications, 2018; 9 (1) DOI: 10.1038/s41467-018-05261-x

KARSINOGEN (AGEN PENYEBAB KANSER)

 

Seperti yang telah saya sebutkan di dalam tulisan terdahulu, kanser disebabkan oleh kelainan ataupun mutasi gen/baka yang mengawal fungsi pembiakan sel. Faktor ataupun agen yang menyebabkan kerosakan ini dinamakan karsinogen. Sebahagian kecil mutasi gen boleh diturunkan kepada generasi seterusnya. Walau bagaimanapun, majoriti kes mutasi ini adalah disebabkan oleh pendedahan kepada faktor-faktor luar yang wujud dalam alam sekitar. 

Faktor-faktor luar tersebut dibahagikan kepada beberapa kumpulan iaitu:

1. Faktor gaya hidup seperti makanan (makanan yang diproses, daging merah), penggunaan tembakau, aktiviti fizikal seperti berjemur di bawah sinaran matahari meningkatkan risiko kanser kulit akibat dari sinar UV, kurang aktiviti fizikal dan lain-lain.

2. Faktor yang wujud secara semulajadi seperti sinaran ultraungu, gas radon, jangkitan virus serta bakteria. Aflatoksin yang dihasilkan oleh kulat terdapat pada kekacang. Gas radon dari bahan radioaktif yang ujud secara semulajadi juga boleh sampai kepada manusia.

3. Pendedahan kepada faktor-faktor di tempat kerja seperti asbestos, formaldehyde, benzene dan lain2.

4. Pendedahan kepada faktor-faktor yang wujud di rumah seperti chloroform yang terkandung di dalam air minuman, talc di dalam bedak, formaldehyde, agen-agen karsinogen di dalam produk kosmetik, sabun, syampu, pencuci dan lain-lain.

5. Pencemaran air, udara (contoh Benzene, arsenik, esbestos, logam berat, gas radon dan lain2)

6. Lain-lain.  Dalam keadaan yang sangat jarang berlaku, kanser kedua boleh wujud akibat rawatan hormon dan antikanser (sebahagian ubat sititoksik dan radioterapi) pada dos yang tinggi ataupun rawatan yang berulang2 tanpa penyeliaan serta pemantauan yang rapi. Individu yang mengalami kelemahan sistem  pertahanan badan juga lebih mudah tewas kepada karsinogen berbanding dengan individu yang mempunyai sistem pertahanan/imun yang baik.

Ahli sains mengenal bahan-bahan karsinogen melalui kajian ke atas haiwan dan juga lapisan sel di dalam makmal. Manakala karsinogen juga dikenal pasti melalui kajian epidemiologi ke atas manusia dan mengaitkan kanser tertentu dengan penyebabnya berdasarkan kepada kadar kejadian kanser dan kaitannya dengan pendedahan kepada bahan-bahan tertentu di tempat kerja ataupun penempatan mereka. Inilah asas yang digunakan oleh IARC untuk membuat pengklasan karsinogen yang lebih sistematik yang dikenali sebagai IARC Monograph.

International Agency for Research on Cancer (IARC) adalah badan di bawah Pertubuhan Kesihatan Sedunia yang bertanggungjawab di dalam banyak polisi dan kajian yang berkaitan dengan kanser. IARC telah kategorikan karsinogen kepada 5 kumpulan berdasarkan kepada kekuatan bukti yang ejen2 tersebut dikaitkan dengan kanser:

Kumpulan 1 : Carcinogenic to humans

Kumpulan 2A : Probably carcinogenic to humans

Kumpulan 2B : Possibly carcinogenic to humans

Kumpulan 3 : Unclassifiable as to carcinogenicity in  human

Kumpulan 4 : Probably not carcinogenic to humans

Kebanyakan ejen-ejen yang diuji tergolong di dalam kumpulan 2, 3 dan 4. Hanya lebih kurang 120 ejen sahaja yang dikategorikan di dalam kumpulan 1. 

Jumlah ejen yang dinilai setakat ini adalah 1,067 dan bilangannya bertambah dari semasa ke semasa. Di samping itu, ada juga perubahan dari segi kedudukan di dalam kumpulan. Terdapat ejen yang diturunkan dan ada yang dinaikkan.

KUMPULAN DAN CONTOH KARSINOGEN

Kumpulan 1: Carcinogenic to humans

Trichloroethylene, Alflatoxins, Alkohol, Aluminium production, 4-Aminobiphenyl, Areca nut, Arsenic, Asbestos, Auramine, Benzene, Formaldehyde, High Risk HPV, Helicobacter pylori, Hepatitis B, Hepatitis C, HIV, Tobacco smoking, UV light etc

Jumlah : 128 ejen

Kumpulan 2A : Probably carcinogenic to humans

Acrylamide, Androgenic steroid, Adriamycin, Azacitidine, Chloramphenicol, Captafol, Biomass fuel (primarily wood), Malathion, Red meat, Trichloroethylene etc

Jumlah : 95 ejen

Kumpulan 2B : Possibly carcinogenic to humans

Acrylonitrile, Aloe vera (whole leaf extract), para-Aminoazobenzene, Amsacrine, Anhraquinone, Aramite, Carbazole etc

Jumlah: 323 ejen

Kumpulan 3 : Unclassifiable as to carcinogenicity in human 

Acrylic acid, Agaritine, Benzopyrene, Bisulfites, Bromoform, Cafeine,Captan, Xylenes,Vinyl toluene  etc

Jumlah: 500 ejen

Kumpulan 4 : Probably not carcinogenic to humans 

Cuma ada 1 ejen yang disenaraikan. Kumpulan 4 telah diabaikan semenjak tahun 2019.

Ejen di dalam kumpulan 1 dianggap mempunyai bukti yang paling kukuh kaitannya dengan kanser. Manakala, kumpulan 2A bukti keatas manusia masih terhad dan hanya dikesan ke atas haiwan di dalam makmal. Manakala dalam kumpulan 2B pula, bukti ke atas manusia belum ada, manakala bukti terhadap haiwan masih terhad. Semakin bawah kedudukan kumpulan ini semakin lemah bukti yang ada. Perlu diingatkan yang susunan kumpulan2 ini bukan berdasarkan kepada tahap risiko  untuk mendapat sesuatu kanser (" risk of developing cancer") tetapi berdasarkan kepada kekuatan bukti ("levels of evidences") tentang kaitannya dengan kanser. 

Kategori karsinogen yang dikeluarkan oleh IARC ini walaupun digunakan dengan meluas, ianya tidak terkecuali daripada kritikan kerana ada yang berpendapat bahawa senarai ini kadangkala mengelirukan. Ada juga yang mengkritik bahawa IARC tidak mengambil kira kuantiti/dos serta tempoh masa pendedahan. Senarai ini hanyalah sebagai panduan dan boleh berubah apabila maklumat lanjut diperolehi dari masa ke semasa apabila ada bukti baru.

Kalau merujuk kepada keseluruhan ejen karsinogen  di dalam monograf IARC ini, bolehlah disimpulkan yang setiap manusia tidak mungkin dapat menghindarkan diri dari terdedah kepadanya. Walau bagaimanapun, proses kejadian kanser sangat kompleks dan proses ini berjalan hanya apabila pendedahan itu berlaku ke atas dos yang tinggi untuk jangka masa panjang. Tambahan pula, selain dari kumpulan 1, hubungan ejen2 dalam kumpulan 2 dan 3 masih belum konklusif. Faktor dalaman dan gayahidup seseorang juga mempengaruhi proses-proses tersebut. Walaupun terdedah kepada karsinogen, manusia boleh mengurangkan risiko menghidap kanser melalui pelbagai kaedah pencegahan yang akan diterangkan di dalam tulisan akan datang.

Dato' Dr Rushdan Noor

3hb Disember 2023

Rujukan:

 https://monographs.iarc.who.int/agents-classified-by-the-iarc/

https://www.iarc.who.int/